Naar aanleiding van een vonnis van het Europees Hof van Justitie waarschuwt de Poolse president Karol Nawrocki voor het voortbestaan van Polen als soevereine staat. De pro-Europese regering stelt intussen dat de Poolse overheid het vonnis “zal gehoorzamen”. Wat is hier gebeurd? En waarom zou het ons aangaan?
Het verhaal begint bij twee mannen uit Polen die met elkaar wilden trouwen. In het overwegend katholieke Polen onder leiding van de conservatieve partij Prawo i Sprawiedliwość (Recht en Rechtvaardigheid) was in de grondwet verankerd dat een huwelijk alleen tussen een man en een vrouw kan bestaan. Om toch te kunnen trouwen weken de twee uit naar Berlijn. De Duitse wet stond het wel toe de twee in de echt te verbinden. Twee blije mensen zou je zeggen.
Echter, het stel wenste terug te verhuizen naar Polen, waar ze direct in aanvaring kwamen met de wet. Want als de Poolse wet hun verbintenis niet erkent, worden zij voor de wet behandeld als twee samenwonende volwassenen en niet als huwelijkspartners. Vervolgens stapten de twee naar de rechter. De Poolse rechter vroeg advies aan het Europees Hof van Justitie en die is nu met een antwoord gekomen.
Het Hof stelde het volgende: “Deze wetgeving pleegt niet alleen inbreuk op de vrijheid van verkeer en vestiging, maar ook het fundamentele recht op respect voor het privé- en familieleven.” Het hof doelt hier op de Poolse grondwet en stelt dat deze in dit geval schuurt met de bepalingen in het verdrag van Schengen. Binnen de Schengenzone hebben alle inwoners de vrijheid om zich te verplaatsen en te vestigen. Conform het verdrag mogen lidstaten dat niet actief tegenwerken. Het Hof oordeelt nu dat de grondwet van Polen hier strijdig mee is. Met het vrije verkeer van personen en het recht op vestiging in iedere Schengenstaat in het achterhoofd klinkt dit op zichzelf als een heel logisch vonnis. Het heeft alleen zeer verstrekkende gevolgen waar de opstellers van het verdrag in 1985 nooit rekening mee hebben gehouden. Ook het Europees Hof van Justitie lijkt de precedentwerking van dit vonnis te zien.
De uitleg tot nu toe is altijd geweest dat je je mag vestigen waar je wilt, maar altijd moet voldoen aan de plaatselijke wetgeving. Neem een voorbeeld van een 19-jarige en een 14-jarige die een seksuele relatie hebben in Hongarije. Zo lang er geen sprake is van uitbuiting, voor de Hongaarse wet een volstrekt legale relatie. Als zij verhuizen naar Ierland levert dat een probleem op. Daar is seks met iemand onder de 17 automatisch een misdrijf. In Litouwen is het voor een 15-jarige zwangere vrouw mogelijk om te trouwen. Wat gebeurt er dan als het jonge echtpaar daarna verhuist naar Duitsland? Daar staat in de wet dat alle huwelijken onder de 16 jaar als nietig worden beschouwd of moeten worden ontbonden.
Dan zou je misschien zeggen dat dit er volstrekt niets mee te maken heeft, maar luister dan nogmaals naar de argumenten van de rechter. De Poolse wetgeving zou inbreuk plegen op de privé sfeer van mensen, en daarmee het recht op vrije vestiging beperken.
Dat gaat niet alleen over deze ene casus. Dit schept een precedent over de uitleg van het vrije verkeer van personen. Waar de uitleg altijd was dat een staat het recht op vrije vestiging niet mag tégenwerken, stelt het Hof nu dat zelfs de Poolse grondwet ondergeschikt wordt aan dit verdrag.
Een derde voorbeeld betreft Nederland. In Nederland probeert de VVD meerouderschap vast te leggen in de wet. Daarbij zou het mogelijk moeten worden dat bij gerechtelijke uitspraak tot vier personen gezamenlijk het ouderschap toegewezen krijgen, zolang dit voor de bevruchting gebeurt. Moeten dadelijk dan ook alle andere lidstaten dit faciliteren als Nederlandse meeroudergezinnen emigreren?
Dit is een hele nieuwe interpretatie van het verdrag. Het recht op vrij vervoer en vrije vestiging is nooit bedoeld om nationale wetten te onderwerpen. Dat zien we met de mogelijkheden van grensbewaking, die er momenteel in Duitsland is. Door het recht op vrije vestiging boven de grondwet van een land te plaatsen, plaatst het Hof de Poolse overheid in een onmogelijke positie. Om nog maar niet te spreken van al die andere gevallen waar persoonlijke omstandigheden, legaal in het ene land, kunnen botsen met de wetgeving van een ander land.
Hoelang zal het duren voordat iemand met dit vonnis in de hand de Poolse staat aanklaagt wegens discriminatie? Want homoseksuele Polen die in het buitenland getrouwd zijn mogen nu wèl een geregistreerd huwelijk hebben in Polen, maar medeburgers in Polen zelf mogen dat niet.
Zo kunnen we de opmerkingen van de Poolse president wel begrijpen. Dit is op deze manier inderdaad een glijdende schaal die afbreuk doet aan de autonomie van Poolse staat en omzeilt de Poolse democratie.